Doelencomplex Leiden

Wensen bewoners Doelencomplex glashelder

In het centrum van Leiden ligt het Doeleneiland. Hier staan sinds de jaren ‘80 verschillende universiteitsgebouwen en een wooncomplex. De menging van functies was destijds een bewuste keuze. Het was ‘de trots’ van woningbouwvereniging De Sleutels en ook bewoners waren gelukkig. Maar omstreeks 2013/14 greep de Universiteit Leiden herontwikkelingsproject ‘Humanities Campus’ met succes aan om bij het stadsbestuur gehoor te vinden voor volledige annexatie van het Doeleneiland en sloop van de woningen. Sinds november 2015 leven bewoners hier tussen hoop en vrees. Het jongste raadsvoorstel sluit zelfs een drieste poging tot onteigening van de woningcorporatie niet uit.

Twee fundamentele misvattingen beheersen het dossier Humanities Campus: De eerste betreft de misvatting dat er omwille van uitbreiding van de Universiteit Leiden noodzaak tot sloop van het Doelencomplex van woningbouwvereniging De Sleutels zou zijn. De tweede misvatting is dat de bewoners van deze huurwoningen niet bereid zouden zijn tot een gesprek over voorwaarden waaronder zij tegemoet zouden kunnen komen aan de wens van de universiteit.

Gelijkwaardige rol

Kern van de zaak is dat deze Leidse burgers op geen enkel moment een gelijkwaardige rol hebben mogen spelen. Op 13 november 2015 ontvingen zij een brief van de universiteit: ‘Wij hebben de wens om het gebied waar nu uw wooncomplex staat, over te nemen en hier een nieuw onderwijsgebouw neer te zetten. We willen hierover graag spoedig met u in gesprek.’ Maar het gesprek loopt uit op weinig anders dan de mededeling dat met medewerking van De Sleutels en de Gemeente Leiden vervangende nieuwbouw wordt gerealiseerd aan de Paviusstraat vlak achter station Leiden CS – een 24/7 locatie die in niets te vergelijken is met het verkeersluwe, binnenstadse Doelencomplex.

Begin 2016 tracht de gemeenteraad de bewoners een eerlijkere plaats in het overleg te geven door toegevoegde voorwaarden. De bewoners tonen tijdens een participatietraject met andere partijen aan dat nieuwbouw voor de Universiteit het in stand blijven van de woningen, als ook de ontwikkeling van de gewenste campus niet in de weg staat. Ook De Sleutels keert op haar schreden terug, mede naar aanleiding van de rapportage die ze van onafhankelijk stedenbouwkundige Willem Hermans heeft gevraagd.

Maar dan volgt het meest pijnlijke: in plaats van te erkennen dat de wil van de universiteit slechts een wens is, kiest de Leidse gemeenteraad er in juli 2017 voor uitsluitend het model van de universiteit verder te ontwikkelen. Daarmee verklaart ze bij raadsbesluit de wens van de universiteit – tegen alle fysieke bewijzen in – bij raadsbesluit tot noodzaak en verheft ze deze boven de rechten van de bewoners als burgers van deze stad.

Raadsvoorstel

Inmiddels is het proces weer een stap verder en ligt er een nieuw raadsbesluit voor, waarin de gemeente door middel van zogenaamd ‘individueel maatwerk’ en toetsing door een door de gemeente aan te stellen ‘onafhankelijke’ het ‘gesprek’ met de bewoners nog verder tracht in te kaderen. Er worden drie herhuisvestingslocaties aangewezen: de locatie Plexus (aan de Kaiserstraat) de locatie Waardgracht (in het pas gebouwde complex van DUWO) en de locatie Stadsbouwhuis (aan de Langegracht).

Wethouder Paul Dirkse deelt dit op 1 april aan de bewoners mee. Kenmerkend is dat bewoners van eengezinswoningen alleen door vragen en uitsluiting kunnen vaststellen dat zij slechts op de locatie Stadsbouwhuis voor herhuisvesting terecht zouden kunnen – althans zo luidde het verhaal toen. Met eenzelfde omweg blijkt dat de universiteit inmiddels weer een deel van de locatie Plexus heeft ingetrokken zodat circa een achtste van het hele terrein rest.

Bij de bewoners ontstaat het (later bevestigde) vermoeden dat de gemeente hen selectief voorlicht. Om niettemin duidelijkheid te scheppen over hun wensen verstrekken ze aan Huurderbelangenvereniging De Eendracht de opdracht om de mogelijkheden op de door de gemeente Leiden voorgestelde alternatieve woonlocaties te inventariseren en aan de uitkomsten een bewonersonderzoek te verbinden.

Complexe omstandigheden

De uitslag van dit bewonersonderzoek is glashelder. Ondanks dat de omstandigheden waaronder het onderzoek plaatsvindt voor de bewoners uiterst complex worden. Tussen april en augustus komen zij te weten dat:

• Er geen tuinen op de locatie Stadsbouwhuis zullen worden gerealiseerd
• Er geen eengezinswoningen worden gecompenseerd binnen de singels
• Bewoners van eengezinswoningen de locatie Pavius als enige optie aangeboden krijgen
• De gemeente een poging zal doen tot onteigening als ‘er geen overeenkomst komt’, aldus het raadsbesluit.

WOB verzoek

Ook het merendeel van deze informatie wordt niet meteen of rechtstreeks gecommuniceerd. De bewoners moeten er ofwel bij uitdrukkelijke navraag, ofwel via andere kanalen achter komen. Uit een verzoek in het kader van de Wet Openbaarheid Bestuur van de bewonerscommissie is inmiddels gebleken dat een en ander op bestuurlijk niveau al voor 1 april 2019 was afgekaart. Zo blijkt bijvoorbeeld dat wethouders Dirkse en Spijker de plannen op de locatie Stadsbouwhuis al begin februari nagenoeg dichtgetimmerd hebben.

De hele gang van zaken komt de gemeente in het bewonersonderzoek slechts op proteststemmen te staan een groep bewoners geeft aan op voorhand af te zien van het invullen van de enquête omdat zij menen dat de resultaten tegen hen gebruikt zullen worden. Niettemin is er een respons van ruim 74% behaald.

Sterke consensus

De enquête omvat enkele algemene vragen omtrent de huidige woning, een uitgebreide vraag naar voorkeuren (te beantwoorden in een schaal van 1 tot 4) een gelijksoortige vraag naar voorwaarden, drie vragen betreffende de herhuisvestingslocaties en, tot slot, een open vraag. Verschillende vragen passen zo in elkaar dat door vergelijking een subtieler beeld kan ontstaan. Tevens kan worden gecheckt of een respondent begrijpt wat bedoeld wordt.

Op hoofdlijnen heerst zeer sterke consensus: in meerderheden boven de 90% zoeken de respondenten binnen de singels een vergelijkbare woning met gelijke huurprijs, liefst in een autoluwe wijk waar parkeergelegenheid minder belangrijk is. In vergelijkbare meerderheden hecht men eraan tuin en/of balkon te behouden en wenst men niet meer dan een keer te verhuizen. Minder belangrijk is bijvoorbeeld of De Sleutels de verhuurder blijft of dat men in de buurt van de huidige buren kan blijven wonen.

Grote voorkeur voor Plexus

Wat betreft de locaties weerhouden de toenemende beperkingen en druk de respondenten er kennelijk niet van om hun voorkeur duidelijk aan te geven: Voor de locaties Pavius, Waardgracht en Stadsbouwhuis bestaat slechts animo bij enkele bewoners, waarvan sommigen aangeven ‘met tegenzin’.

Een meerderheid van ruim 60% zegt echter naar de locatie Plexus te willen. Deze uitslag is consistent, maar evengoed verrassend omdat de enquête de locatie Plexus niet vermeldt als bedoeld voor eengezinswoningen. Toch kruisen de helft van de reagerende bewoners van eengezinswoningen en dik 70% van de reagerende bewoners van appartementen en benedenwoningen Plexus uitdrukkelijk aan. Sommigen benadrukken hun keuze door een opmerking toe te voegen.

Solidariteit

Het bewonersonderzoek laat ook zien dat de onderlinge solidariteit niet moet worden onderschat. Zo geven bewoners die zeggen in een eengezinswoning op Plexus te willen wonen, onomwonden aan dat er op deze locatie ook voldoende appartementen moeten komen. Met verdringing gaat men dus niet akkoord. Tevens vindt een grote meerderheid dat er eengezinswoningen op de locatie Stadsbouwhuis moeten komen, ondanks dat er voor deze plek nauwelijks animo bestaat. Niemand wil de kansen van een ander op voorhand beknotten.

Ook dit is consistent met het bestaande beeld. Eerdere pogingen om de solidariteit tussen bewoners te ondermijnen konden al rekenen op geduchte tegenstand – en dat zal waarschijnlijk dus ook zo blijven: strijkt men deze mensen tegen de haren in dan gaan zij pal achter elkaar staan.

Conclusie

Als het Leidse stadsbestuur voortgaat op de ingeslagen weg, kan het de borst maar beter alvast nat maken. Maar misschien kan het ook gewoon zoals het hoort: noodzaak en haalbaarheid onderzoeken en eerlijk overleggen over een redelijk voorstel waarbij de universiteit het beschikbaar gestelde deel van locatie Plexus uitbreidt, faciliteert dat bewoners maar een keer verhuizen en overige oplossingen zoekt.

Op het hele terrein van de locatie Plexus zouden toch zeker wel een stuk of tien eengezinswoningen, een slordige twintig appartementen en een paar benedenwoningen kunnen worden gebouwd. Mits de gemeente en andere instanties ook meewerken en de noodzakelijke omgevingsvergunningen kunnen worden afgegeven. Eventueel noodzakelijke restruimte kan eveneens in de directe nabijheid van de Humanities Campus wordt gezocht.

De locaties Stadsbouwhuis en Pavius kunnen worden gebruikt om een enkeling die dat wenst te helpen en voor het overige te voorzien in de opgave om bij nieuwbouwprojecten minimaal 30% sociaal te bouwen.

‘Konden wij niet naar dat mooie plekje?’

De Leidse gemeenteraad staat dus voor de beslissing om ofwel met het aannemen van het raadsvoorstel nog verder te weg te zakken in een moeras zonder wettelijke grond, of om na vier jaar het roer om te gooien en de bewoners eindelijk een gelijke rechtspositie te geven in het overleg. Uit het bewonersonderzoek blijkt dat deze Leidse burgers na al die jaren tergende onzekerheid nog altijd weten wat ze willen, maar dat de universiteit hen nooit heeft willen horen omdat voor haar voortdurend alle wetten opzij worden geschoven.

Recht en regelgeving zijn er niet voor niets. Ze zekeren de morele normen van onze samenleving. Als van de bewoners van het Doelencomplex wordt verwacht dat ze terrein prijsgeven, mag van de Universiteit Leiden worden verwacht dat ze hetzelfde doet. Of zoals bewoonster Josephine van Reij tijdens de raadsinspraak van 10 december opmerkte: ‘Wat ook erg wrang voelt; is dat de universiteit haar grond bij de voormalige van der Klauwtoren – vlakbij onze huizen – verkocht heeft. Konden wij niet naar dat mooie plekje?’

De Universiteit Leiden heeft een wens en ze heeft binnen haar grondbezit in de directe omgeving van de beoogde Humanities Campus nog altijd ruimte genoeg om hierover te onderhandelen.

Elger Niels

Huurderbelangenvereniging de Eendracht